چرا مقام ارشد امنیتی‌سوریه به ریاض سفر کرد؟

به تازگی روزنامه جمهوریه چاپ بیروت خبر داده است طی روزهای اخیر علی مملوک رئیس دستگاه امنیت ملی سوریه سفری محرمانه به ریاض داشته است. محور این سفر بازسازی روابط عربستان و سوریه و بازگشت دمشق به اتحادیه عرب عنوان شده است. مملوک در روزهای پایانی سال گذشته میلادی نیز به قاهره سفر کرده بود.

در ماه نوامبر 2011، هشت ماه پس از آغاز بحران سوریه، اتحادیه عرب رای به تعلیق عضویت دولت اسد در اتحادیه عرب داد. این سومین بار در تاریخ این اتحادیه بود که عضویت یکی از اعضا تعلیق می شد. نخستین مورد به 40 سال پیش بازمی گردد. وقتی که انور سادات رئیس جمهور مصر با اسرائیل سازش و معاهده صلح امضا کرد، اتحادیه عرب عضویت قاهره را به تعلیق در آورد. اقدام ضدسوری اتحادیه عرب به ضربه سیاسی محدود نشد و چند هفته پس از تعلیق، تحریم های تجاری نیز به آن اضافه شد تا دمشق بیشتر و بیشتر تحت فشار قرار گیرد.

اما چندی پیش برای نخستین بار از سال ۲۰۱۱ بدین سو، یک هواپیمای مسافربری سوری به تونس پرواز کرد. در فرودگاه مُنستیر گروهی از طرفداران حکومت سوریه با حمل تصاویری از بشار اسد، ورود این هواپیما را خوش‌آمد گفتند. باجی قائد سبسی، رئیس‌جمهوری تونس گفته است که او می‌خواهد بشار اسد در اجلاس سران کشورهای اتحادیه عرب شرکت داشته باشد. این اجلاس اوایل سال جاری میلادی به ریاست تونس برگزار خواهد شد. این فقط موضع تونس نیست. وزیر امور خارجه عراق نیز پس از بازگشت از سفر به دمشق خواستار دادن شاخه زیتون از سوی اعراب به سوریه شد و گفت: کسی نمی تواند سوریه را به حاشیه براند و بازگشت آن کشور به اتحادیه عرب ضروری است. چند ماه پیش نیز یک وزیر خارجه حوزه خلیج فارس یعنی انور قرقاش، مشاور وزیر خارجه امارات متحده عربی در اقدامی غیرمنتظره گفت: بیرون انداختن سوریه از اتحادیه عرب بعد از شروع جنگ داخلی کار اشتباهی بود و جهان عرب زودتر باید با دمشق همکاری کند.

در حالی که برخی منابع غیررسمی از چراغ سبز ریاض برای بازگشت دمشق به این اتحادیه خبر می دهند، بشار اسد نیز در گفت و گویی با یک روزنامه کویتی به این چراغ سبز واکنش مثبت نشان داد و گفت میان او و سران عربستان یک «درک بنیادین» وجود دارد. تحلیلگران این درک را حرکت به سوی عادی سازی روابط اقتصادی تعبیر می کنند. شاید بازتاب تعبیر این درک را بتوان در توئیت چندی پیش دونالد ترامپ دید که نوشت: «عربستان سعودی اکنون موافقت کرده است که پول لازم برای کمک به بازسازی سوریه به جای ایالات متحده صرف شود.»

تغییر ریل اعراب

خبرها درباره احتمال بازگشت سوریه به اتحادیه عرب در حالی است که در روزهای پایانی سال 2018 برخی کشورهای عربی سفارت خود در دمشق را بازگشایی کرده و یا اعلام کردند این موضوع به زودی انجام می پذیرد.

تا سه سال پیش کمتر تحلیلگر و سیاستمداری در جهان ادامه حیات حکومت سوریه را ممکن می دانست. تا جایی که حتی سفیر عربستان در سوئیس ضیافت شامی ترتیب داده و دیپلمات های سایر کشورها را به جشن سرنگونی قریب الوقوع بشار اسد دعوت کرده و در این جشن گفته بود؛ به زودی کار تمام است.

اما تحولات روزهای پایانی سال گذشته میلادی در سوریه کار را به جایی رساند که برخی از تحلیلگران گفتند سال 2018 را باید سال بشار اسد نامگذاری کرد. همزمانی و وقوع پی در پی تحولات میدانی و دیپلماتیک به نفع دمشق از چنان شتابی برخوردار است که گویا دشمنان دیروز دمشق برای بازگشت به سوریه با یکدیگر رقابت دارند! کشورهای عربی که زمانی با دلارهای نفتی، تسلیحات و حمایت سیاسی از مخالفان اسد پشتیبانی کرده و خواهان سقوط او بودند، در حال حاضر به سمت عادی سازی روابط با وی حرکت می کنند. به نظر می رسد آنان در حال عمل به این شعار قدیمی هستند؛ «اگر نمی توانی به او ضربه بزنی، پس به او بپیوند!» امیرنشینان خلیج فارس یکی پس از دیگری در دمشق سفارت خود را بازگشایی می‌کنند.

این تغییر ریل، معارضان حکومت اسد را بیش از پیش سرخورده و خشمگین کرده است. روزنامه الاخبار لبنان به نقل از یکی از چهره های سرشناس معارض سوریه گزارش داد که «تاریخ تکرار می شود. همان گونه که بسیاری پیش بینی می کردند عربهای [حاشیه] خلیج [فارس] ما را ماننددستمال کاغذی دور انداختند.»

این معارض سوری در جریان نشست با شماری از سرکرده های گروههای تروریستی گفت: «[عربهای حاشیه خلیج فارس[به خاطر اینکه نتوانستند با جنگ نظام بشار اسد را سرنگون کنند به ما می گویند که از امروز به بعد، نیازی به شما نداریم و راههای دیگری برای رسیدن به اهدافمان داریم.»

برای مقابله با ایران؟

سوالی که در این میان مطرح می شود، هدف کشورهای عربی حوزه خلیج فارس از بازسازی سریع رابطه با دمشق است. آیا این کشورها با این سیاست، به دنبال حذف ایران از معادله سوریه هستند؟ بی شک کشورهایی همچون عربستان و امارات و بحرین، شکست در سوریه را از چشم ایران می بینند و خواهان تضعیف نقش ایران در این معادله هستند اما به خوبی می دانند که قادر به دستیابی به این هدف نیستند و در خوشبینانه ترین حالت می توانند رقیبی برای ایران در سوریه پساجنگ تلقی شوند. آنان تا همین چندی پیش نیز آخرین تلاش های خود برای حذف ایران را بکار بستند و نتیجه ای نگرفتند.

اواخر تابستان سال جاری بود که خالد حمیدان، رئیس شورای امنیت ملی عربستان طی تماس تلفنی با علی مملوک، بر پیشنهادی مبتنی بر قطع روابط سوریه با ایران در قبال حمایت مالی عربستان از عملیات بازسازی این کشور تاکید کرده بود که با پاسخ منفی دمشق مواجه شد. چرا که اگر قرار به پذیرش چنین پیشنهادهایی بود، اسد سال ها پیش و در حالی که تحت شدیدترین فشارها قرار داشت باید می پذیرفت، نه اکنون که بر اسب پیروزی سوار است و می تازد.

با در نظر گرفتن این واقعیت ها می توان گفت اصلی ترین هدف بلوک عربستان در نزدیکی به دمشق، برای رقابت با بلوک ترکیه-قطر است. بلوک عربستان نمی خواهد میدان را برای این بلوک رقیب در سوریه پس از جنگ خالی بگذارد و می کوشد با پیش دستی، طیف اخوانی را در این قضیه به حاشیه براند.